Evliliğin iptali talebiyle açılacak olan davalar Türk Medeni Kanunu'nun 145 - 160 maddeleri arasında düzenlenmiştir. Kanunumuza göre iptal gerekçeleri mutlak butlan sebepleri ve nisbi butlan sebepleri olarak ikiye ayrılmaktadır.
Kanun mutlak butlan sebeplerinin kamu düzenini doğruan doğruya ilgilendirdiğinden hareketle şu şartların gerçekleşmesi nedeniyle evliliğin mutlak butlanına karar verilebileceğini belirtmiştir:
1. Eşlerden birinin evlenme sırasında evli bulunması,
2. Eşlerden birinin evlenme sırasında sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunması,
3. Eşlerden birinde evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı bulunması,
4. Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlığın bulunması.
Nisbi butlan sebepleri ise;
1. Ayırt etme gücünden geçici yoksunluk
2. Yanılma (Kişi evlenmeyi hiç istemediği veya evlendiği kişiyle evlenmeyi düşünmediği hâlde yanılarak bu evlenmeye razı olmuşsa veya eşinde bulunmaması onunla birlikte yaşamayı kendisi için çekilmez bir duruma sokacak derecede önemli bir nitelikte yanılarak evlenmişse)
3. Aldatma (Kişi eşinin namus ve onuru hakkında doğrudan doğruya onun tarafından veya onun bilgisi altında bir başkası tarafından aldatılarak evlenmeye razı olmuşsa veya davacının veya altsoyunun sağlığı için ağır tehlike oluşturan bir hastalık kendisinden gizlenmişse)
4. Korkutma (Kişi kendisinin veya yakınlarından birinin hayatı, sağlığı veya namus ve onuruna yönelik pek yakın ve ağır bir tehlike ile korkutularak evlenmeye razı edilmişse)
EVLİLİĞİN GEÇERSİZLİĞİ NEDENİYLE İPTAL DAVASINI KİMLER AÇABİLİR?
Mutlak butlan sebeplerinden birinin varlığı halinde evliliğin iptali için dava Cumhuriyet Savcısı tarafından resen açılır. Ayrıca bu dava ilgilisi olan herkes tarafından da açılabilir (Madde 146). Davanın açılması Cumhuriyet Savcısı açısından görev, ilgilisi açısından haktır. Nisbi butlan sebebiyle açılacak davalarda ise dava açma hakkı eşlerde ve bazı durumda yasal temsilcilerindedir.
Evliliğin iptali davasını açabilme hakkı kişinin ölmesiyle mirasçılarına geçmez ancak mirasçılar ölümden önce açılmış olan davayı sürdürebilirler. Eğer iyi niyetli olan eş hayattaysa ve diğer eş ölmüşse evliliğin butlanına karar verildiği takdirde yasal mirasçı olamayacağı gibi, daha önce yapılmış olan ölüme bağlı tasarruflarla kendisine sağlanan hakları da kaybeder (Madde 159).
EVLİLİĞİN İPTALİ DAVASI HANGİ SÜREDE AÇILABİLİR?
Kanunda, mutlak butlan sebeplerinden birinin varlığı durumunda herhangi bir hak düşürücü süre öngörülmemiştir, evliliğin herhangi bir aşamasında iptal davası açılabilir. Nisbi butlan nedeniyle evliliğin iptali içinse iptal sebebini öğrenme tarihinden veya korkutma durumunun ortadan kalkmasından itibaren 6 ay ve her halde evlilik tarihinden itibaren 5 yıl içerisinde dava açılmalıdır (Madde 152).
EVLİLİĞİN İPTALİ DAVASI HANGİ MAHKEMEDE AÇILIR?
Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun'un 4/1 maddesine göre evliliğin iptali talebiyle açılacak davalar Aile mahkemelerinde açılır.
EVLİLİĞİN İPTALİ DAVASINDA YETKİLİ MAHKEMEDE NERESİDİR?
Tarafların açacağı evliliğin iptali davalarında yetkili mahkeme, tıpkı boşanma davalarında olduğu gibi eşlerden birinin yerleşim yerindeki mahkeme veya davadan önce son altı aydır oturdukları yer mahkemesidir. Davanın savcılık, ilgililer veya kanuni temsilciler tarafından açılması durumunda yetkili mahkeme davalının ikamet yeri mahkemesidir. Ayrıca bu davalarda boşanmaya ilişkin yargılama usulleri uygulanır (Madde 160).
EVLİLİĞİN İPTALİNE SEBEBİYET VERMEYECEK HALLER
Kanun bazı hallerde evliliğin genel kurallarına uyulmamasına rağmen bu durumun evliliğin butlanına sebep olmayacağını belirtmiştir:
1. Kanunun 132. maddesine göre boşanan bir kadının yeniden evlenebilmek için evliliğin sona ermesinden başlayarak 300 gün beklemelidir. Doğabilecek olan çocukların hangi babadan olduğu gibi bir sorunla karşılaşmamak adına kanunda böyle bir düzenlemeye gidilmiştir. Ancak bekleme süresine uyulmaması evliliğin butlanına sebebiyet vermez (Madde 154).
2. Yetkili memur tarafından kıyılmış olmakla birlikte nikahın diğer şekil şartlarına uyulmamış olması durumunda evliliğin iptali yoluna gidilemez (Madde 155).
İPTAL DAVASI AÇILMAMIŞSA EVLİLİK GEÇERLİ MİDİR?
Kanun, batıl bir evliliğin ancak hakim kararıyla sona ereceğini, hakim kararına kadar - mutlak halleri bulunsa bile - geçerli bir evliliğin tüm sonuçlarını doğuracağını belirtmiştir (Madde 156).
Mahkemece butlanına karar verilen bir evlilik içinde doğan çocuklar evlilik içinde doğmuş kabul edilir ve çocukların anne babalarıyla ilişkileri hakkında boşanma hükümleri uygulanır (Madde 157).
Eşler arasında da mal rejiminin tasfiyesi, nafaka, tazminat ve soyadı hakkında boşanmaya ilişkin hükümler uygulanır (Madde 158).